Sevgili arkadaşlar; üstkurmaca roman nedir, her şeyden önce üstkurmaca ne demek, postmodern roman üstkurmaca ilişkisi hangi bağlamda ve nasıl incelenmeli, üstkurmaca tekniği ile yazılan eserler, yazarları…
Kısacası, postmodernizmde üstkurmaca nedir, ne değildir, şöyle hızlıca bir bakalım istiyoruz.
Üstkurmaca roman nedir, üstkurmaca ne demek?
Öncelikle ne dedik, üstkurmaca anlamı nedir?
Bir gerçek, bir de kurmaca var; bir de bu ikisi arasındaki ilişkiyi sorgulamak! İşte, bu ilişkinin sorgulanması, yani eserlere bir üst katman katılması eylemi, üstkurmaca akımı olarak tanımlanabilir.
Üstkurmaca kısaca nedir, sanırım açıklamış olduk. Ama sözlük anlamından bahsetmiyoruz. Üstkurmaca sözlük anlamı arayışında olanlara kötü bir haberimiz var: TDK’de bulamıyoruz! (Belki şimdilik)
Sanatsal, özellikle edebî literatürde (kaynakta diyelim, daha Türkçe olsun) karşılık bulan bir kavramdır, üstkurmaca.
Öyleyse, biraz açıklayarak tekrarlayalım: Kurmacanın bir oyuna dönüştürülmesi, bunun da bilerek, isteyerek (taammüden mi demeli!), göze sokarcasına gerçekleştirilmesi, üstkurmaca tekniğinin en belirgin özelliğidir.
Üstkurmaca roman nedir derken tekniğe de girmiş olduk gerçi ama biraz daha açacağız şimdi.
Romanda üstkurmaca anlatım tekniği nedir?
Anlatım teknikleri üstkurmaca için önem arz eden bir konudur. Hem de büyük önem! Üstkurmaca özellikleri deyince, birçok yönteme değineceğiz; bunları maddelendireceğiz de.
Teknik dediğimizde, aslında dinamik/canlı/hareketli bir yapıdan bahsediyoruz. Öyle bir yapıdır ki bu, başlangıcını söyleriz belki, Cervanteslere dayandırabiliriz ama sonu yoktur! Kurmaca eserinize katacağınız her özellik ve güzellik, üstkurmacanın sınırlarını zorlayabilir, hatta zorlamalıdır.
Bu da aslında gelir, parodiye, pastişe dayanır.
Eh, parodi, pastiş, üstkurmaca deyince de konuyu öyle geniş bir yelpazeye taşırız ki, anlatmakla içinden çıkamaz, bizler de kurmacaya dahil olarak bir üstkurmaca ögesi olur, çıkarız!
Parodi demişken, bizatihi parodi olan eseri, PARODİ – Bunları da Kör’dü Türkiye’yi anmamak olmaz. Üstkurmaca, metinlerarasılık ve pastiş anlatım teknikleri ve örnekleri için ilginizi çekebilecek bir eser olabilir; sayısız yazara, esere, ünlü şahsiyete açık/gizli göndermeleriyle mizahi bir üstkurmaca örneğidir de.
Kitaba dair ayrıntılı bilgiyi buradan bulabilirsiniz.
Devam edelim üstkurmaca roman nedir, tekniği için neler söylenebilir konumuzdan…
Üstkurmaca tekniği özellikleri nelerdir?
Üstkurmaca tekniği nedir deyince, “şudur” diyemediğimizi sanıyoruz ki açıkladık.
Diğer yandan, “kurmaca oyunu” diye basitçe tanımlayabileceğimizi de anladık.
Üstkurmaca düzeneği maddeler hâlinde verilebilir mi diyenleri de duymuş gibi olup karşılık vermek gerekliliğine inanarak…
✔️ Kurmaca kişisinin ve yazarının iletişim hâlinde olduğu,
✔️ Kurmaca içinde kurmaca yaratan ya da okuyan kişilerin olduğu,
✔️ Yazarın da kurmacaya dâhil olduğu,
✔️ Kişilerin bir kurmacanın farkında olduğu,
✔️ Kişi ve olayların bir üst katmanla, farklı şekilde sunulduğu,
✔️ Belli eserlere ve türlere göndermelerin olduğu,
✔️ Kurmacaya yönelik görüşlerin, dipnotların sunulduğu eserlerle tanıştık mı acaba?
Üstkurmaca tekniği edebiyat özelinde daha uzun maddelere açıktır, uygundur. Sebebini de konuştuk bir anlamda. Oyun dünyanız ne kadar genişse, bunu sanatsal bir kurmacaya yansıtma beceriniz ne denli fazla ise, üstkurmaca teknik özellikleri de sizinle o nispette şekillenecek, gelişecektir.
Bu bağlamda da bakarsak, üstkurmaca kuramı, bir tür sanatsal oyundur. E modern edebiyata girmişken, üstkurmaca postmodern romanda nasıl işlenir, nasıl kullanılır, akışımız içinde göz atacağız elbette ama şimdilik satır arasında da şöyle bir temas etmiş olalım.
Evet, modern romanı bir çeşit oyun olarak görürsek, üstkurmaca örnekleri de bu oyunun kuralları arasında yer bulacaktır kendine.
Güzel!
Devam ediyoruz.
Üstkurmaca roman örnekleri
Üstkurmaca roman ne demek, kısaca anlatmaya çalıştık. Üstkurmaca kelimesinin anlamı da konuştuk. Biraz da örnekler üzerinden gidelim mi?
Üstkurmaca metin örnekleri deyince tabii gerek yerli gerekse yabancı pek çok kitabı ve yazarını anabiliriz. O zaman, şöyle yapabiliriz: Üstkurmaca kullanan yazarlar ve eserleri, diyelim; kısa bir liste verelim.
✔️ Oğuz Atay – Tutunamayanlar
✔️ İhsan Oktay Anar – Puslu Kıtalar Atlası
✔️ Orhan Pamuk – Kara Kitap
Üstkurmaca kullanan yazarlar Türk olsun diyorsak, kısa listemiz böyle. Gelelim, üstkurmaca temsilcileri arasında gösterilen yabancı yazarlara ve eserlerine:
✔️ John Fowles – Fransız Teğmenin Kadını
✔️ Jostein Gaarder – Sofie’nin Dünyası
✔️ Cervantes – Don Quijote
Kısa liste mi, evet! Başa yazacağımızı sona yazdık ama “Don Kişot”u anmamak olmazdı. Üstkurmaca kullanan yabancı yazarlar kısa listemizi de vermiş olduk.
Şimdi, tam da bu noktada, şöyle bir değerlendirme yapalım, ki anlatıcı’nın metne müdahaleleri (her ne kadar kurmaca dünyada değilsek de) üstkurmaca tekniğinin bir gereğidir, artık öğrendik.
Diyelim, üstkurmaca edebiyat nedir, nasıl bir şeydir, diye araştırma yapıyoruz. Örnek metinler okumak ve konuyu daha iyi, daha somut anlamak istiyoruz. Öyleyse, yukarıda verdiğimiz altı kült eseri okuduğumuzda, konuya dair artık en keskin, en somut ve doyurucu romanlar hakkında fikrimiz olacak demektir.
“Üstkurmaca roman nedir?” ana temamızı örnekler üzerinden de yeterince açıklayabilmişsek, biraz da postmodern kavramı bağlamında bakalım konuya.
Üstkurmaca postmodern romanda nasıl kullanılır?
Bu başlığımıza girerken bir soruyla başlayalım: Üstkurmaca postmodern roman ile ilgili midir?
Evet, ilgilidir, hem de fazlasıyla!
Aslında ilgiden öte, postmodern akımın kendisidir, diyebiliriz. Diğer bir deyişle, postmodern akımı üstkurmaca’sız düşünebiliriz ama üstkurmaca’yı postmodern kavramı dışında düşünmek söz konusu değildir.
Tam da bu noktada araya girmemiz uygundur. Eğer postmodern akıma dair uzun, ayrıntılı, açıklayıcı bilgi arıyorsanız, ilgili incelememize buradan ulaşabilirsiniz.
Devam!
Postmodern üstkurmaca nedir diye araştırdığımızda görüyoruz ki üstkurmaca, parodi, pastiş, metinlerarasılık kavramları ile iç içedir. Yani, postmodernizmin bileşenleri olarak görebileceğimiz bu akımlar, üstkurgu kalıplarla harmanlanarak ortaya yeni bir tür, “üstkurmacanın özü” çıkarılabilir.
“Parodi pastiş üstkurmaca” üçlüsü, diyelim, yazdığınız, yarattığınız kurmaca metne en az bir üst katman sağlayarak derinlik oluşturacaktır. E bu durumda da siz, örneğin 1001 Gece Masalları’nı okurken, herhangi bin bir masal okumuyor, masal için masal okuyorsunuz.
İşte, katmanlar’dan kastımız tam da budur!
Hesapta yokken iki çok özel eserden daha bahsetmiş olduk; bunları da üstkurmaca örnek metin listemize hemen ekleyelim:
1 – 1001 Gece Masalları – Anonim
2 – Masal Masal İçinde – John Barth
Tabii birinci maddemizdeki eseri okumayan varsa da duymayan yoktur. İkinci maddemiz ise, 1001 Gece Masalları’nın da bir tür parodisi, dahası üstkurmacasal derinliği olduğu için buraya aldık.
Yukarıda altı, iki de burada, sekiz!
Edebiyatta üstkurmaca nedir, diyenlere çok özel sekiz kitap örneği verdik.
Bir dokuzuncusu daha gelsin mi?
Leylâ’ya Mektuplar diyoruz ve devam ediyoruz.
Postmodern edebiyatta üstkurmaca ve Leylâ’ya Mektuplar
Üstkurmaca tekniği hangi roman türünde kullanılır, diye bir soru atıyoruz ortaya ve hemen cevaplıyoruz da: Modern roman (modernist ya da postmodern)!
Soruyu biraz terse çevirip cevaplarsak, daha doğru şöyle bir açıklamaya erişebiliriz: Üstkurmaca tekniği kullanıldığı için, romanın türü postmodern olarak tanımlanır.
Evet, böylesi daha şık oldu gibi.
Şimdi, roman türü bağlamında (kısa roman/uzun öykü de diyebiliriz) Leylâ’ya Mektuplar’ı kısaca inceleyeceğiz. Öyle bir eserdir ki bu, tüm kurmaca oyunlarını kapsayan niteliktedir.
Tüm derken, elbette ucunu açık bırakacağız. Çünkü ne dedik, üstkurmacasal oyunlarda sınır yoktur.
Ama şu ana kadar denenmiş, işlenmiş tüm üstkurmaca motifleri kullanan, sınırlarını zorlayan, bunları aşmaya çabalayan bir eserdir, Leylâ’ya Mektuplar.
Nasıl zorluyormuş, bir bakalım!
Yukarıda maddelendirdiğimiz üstkurmaca tekniklerin tümü kullanılmıştır bu romanda.
✔️ Roman kişileri, yazarla sürekli atışır.
✔️ Yazar da kitabın fazlasıyla odağındadır.
✔️ Elinizdeki kitabı, yani Leylâ’ya Mektuplar’ı bu kurmaca kişiler yazdıkları mektuplarla ortaya çıkarır.
✔️ E böyle olunca, kurmaca olduklarının ve kitabı da kendilerinin yazdıklarının hepsi farkındadır.
✔️ Hâl böyleyken, iradeleri yine de ellerinden alınmıştır, hepsi bunun da farkındadır.
✔️ Aslında bir anlatıcı/yaratan-anlatılan/yaratılan oyunu oynanmaktadır.
Tüm maddeler şöyle bir kenarda dursun, kitabın adı zaten üstkurmacasal bir atıftır. (Gerçi boşuna ararız Leylâ diye birini kitabımızda ama satır aralarını okumayı bilen okur, Mecnun’un Leylâ’sından esinler bulacaktır.)
Tam da şu an fark ettik ki (!) maddeler uzayacaktır.
Şöyle bitirelim bu kitabın kısa incelemesini: Kur’an da dâhil olmak üzere pek çok esere, karaktere (Raskolnikov, Anna Karenina, Gregor Samsa vb.) açık ve gizli göndermeleriyle, bu göndermelerin bazen kendi içine de yönelik gelişmesiyle “bitimsiz” bir üstkurmaca kısa roman/uzun öykü çalışmasıdır, Leylâ’ya Mektuplar.
Bu yanıyla, üstkurmaca ve metinlerarasılık nedir diye merak edenler için de incelenesi bir örnektir. Kitaba dair daha fazla ayrıntıyı buradan bulabilirsiniz.
Üstkurmaca, metinlerarasılık ve pastiş anlatım teknikleri için sırada bir diğer örneklendirmemiz var. Bu da “üstkurmaca kitap listesi” yapanlara onuncu öneri olacaktır.
Romanda üstkurmaca nedir, Tuba’da nasıl işlenir?
Bitti mi?
Bitmedi!
İddialı tanıtımlar böyledir ya!
Üstkurmaca tekniği örnekleri verirken, hem titiz hem de açıklayıcı olmaya özen gösterdik. Tutunamayanlar üstkurmaca roman mı, evet! Peki, Puslu Kıtalar Atlası üstkurmaca bir başka roman mı, evet!
İyi ama, belki fazlasını, yenisini, pek öyle keşfedilmeyenini arıyorsak?..
Leylâ’ya Mektuplar gibi yani.
O hâlde, Tuba | Yaşamöyküsel Bir Karalama için birkaç sözcük sarf etmenin zamanıdır. Romanda üstkurmaca ne demek, diyenler için Tuba’yı, mümkünse kısaca inceleyelim.
Tabii bu çalışmayı öyle üstkurmaca yazımı ile sınırlamak haksızlık olur. Postmodern türün de ötesinde, “metamodernist” bir çalışma olarak gösterilebilecek bu eser, üst kurgu kalıplarla da dikkat çekiyor.
Metamodernist mi? Konuya dair ayrıntılı incelemeyi hemen buradan okuyabilirsiniz.
✔️ Tuba bir roman kişisidir ama romanın dışındadır da.
✔️ Hem kurmaca hem gerçektir.
✔️ Kendi kitabını karalar; diğer yandan, yarattığı kişiler de bu kurmacanın karalanmasına katkı sağlar.
✔️ Kitap da bir roman kişisidir bir yerden sonra.
✔️ Hatta sizler, okurlar da bir roman kişisine dönüşür; e kitabı onlar da yazar.
✔️ Yetmez, bu kurmacanın kurmacası kişiler, kitabı ele geçirmeye kalkarlar ve anlatıcılardan biri olan Tuba’yla Tuba’nın yarattığı kişiler arasında gizli/bir yerden sonra açık bir çatışma başlar.
Neler anlatıyoruz böyle! Kitaba aşina olmayanlar için belirsiz ve çılgınca, olanlar için yine çılgınca ama daha belirgin şeyler!
Kitabın yazarı (artık kimse o), “müellif, musahhih, mürettip, mücellit, münekkit … hatta mukallit … müvezzi” (Tuba s.106-107) olarak karşımıza çıkar.
Yine yetmez, kitabın en çılgınca ve belki ilk olan özelliklerinden biri, Sümer mitolojisi ve semavi dinlerin kutsal kitaplarına gizli/açık göndermeleridir. Bu göndermelerin, kitabın bütünlüğü ve yapısı içinde özleşmesidir onu benzerlerinden ayıran.
Diyebiliriz ki, şimdilik bu kadarı yetsin! Bitirelim artık makalemizi.
Tuba isimli kitabımıza değgin daha fazla bilgiyi buradan edinebilirsiniz.
Üstkurmaca ne demek roman özelinde?
Anlatalım şu tekniği üstkurmaca ne demek kısa ve özce!
Düşük cümleli bir şiir gibi oldu bizce!
Anlattık üstkurmaca postmodernizm nedir, ilişkisi nereden gelir.
Ve anlatmaya çalıştık temsilcileri, eserleri derken her ayrıntısını.
Biraz sıkıcı, biraz karışık oldu belki, epey de uzun. Ama inanıyoruz ki verimli bir kaynak da oluşturduk; öğrencilerimize, edebiyatseverlere, ilgilisine, ilgisizine!
Faydalı olduğumuz dileğiyle…
Sizlere özel hazırladığımız “üskurmaca videosu”muzu (yanlış bir cümle oldu sanki!) izlemeyi unutmayın!
Üstkurmaca roman nedir, diye merak eden, etmeyen herkese çok sevgiler, selamlar…
Yorum Yap